Zespół kościoła parafialnego p.w. Narodzenia NMP w Hyżnem

Zespół kościoła parafialnego p.w. Narodzenia NMP,
wpisany do rejestru zabytków decyzją z dnia 29.11.2006 r. pod numerem A – 177.

Kościół,
powstanie Kościoła wzniesionego na szczycie wzgórza na miejscu kościoła drewnianego z 1594 r., datuje się na lata 1727-1739 z inicjatywy ks. Proboszcza Piotra Nawrotowskiego, fundacji Stanisława Wapowskiego, kasztelana przemyskiego. Murowany z cegły, otynkowany, orientowany, pierwotnie jednonawowy, obecnie – po przebudowie dokonanej przez arch. Zygmunta Hendla w latach 1913-1914 – trójnawowy, bazylikowy. Na rzucie wydłużonego prostokąta, z prezbiterium zamkniętym ścianą prostą.
Nawa główna trójprzęsłowa, prezbiterium dwuprzęsłowe równej szerokości i wysokości jak nawa, przykryte sklepieniami kolebkowymi z lunetami ozdobione geometryczną dekoracją stiukową i malarską. Przy nawie od pd. i pn. kwadratowe kaplice (obecnie na przedłużeniu naw bocznych), sklepione krzyżowo, przy prezbiterium od pn. przedsionek, od pd. zakrystia. Nawy boczne  węższe od głównej, otwarte do niej dwoma arkadami wspartymi na kwadratowych filarach z nałożonymi pilastrami, sklepione krzyżowo. Elewacja zach. Trójosiowa, podzielona pilastrami, zwieńczona trójkątnym przyczółkiem, po bokach ze spływami osłaniającymi dachy jednoosiowych naw bocznych. Oś środkowa podkreślona portalem i oknem, w osiach bocznych arkadowe wnęki.
Okna nawy głównej i prezbiterium prostokątne, ponad nimi trójkątne przyczółki . W szczycie elewacji wsch. Dwa okna i blenda arkadowa z balustradami.
Dachy: nad prezbiterium i nawą wspólny dwuspadowy z wieloboczną wieżyczką na sygnaturkę, kryty dachówką, na zakrystii, przedsionku i nawach bocznych pulpitowe, na kaplicach namiotowe, łamane z kopulastymi zwieńczeniami, kryte blachą.
Jest to przykład późnobarokowej architektury sakralnej. Sanktuarium wyposażone jest  w cenne renesansowe i barokowe elementy wystroju wnętrza. Wewnątrz kościoła znajdują się między innymi: obraz z wizerunkiem Madonny z Dzieciątkiem, kamienna chrzcielnica z 1592 r. i bogato zdobiony złotem ołtarz, a także dzwon „Jan”.  Pozostałość fortyfikacji ziemnych zlokalizowana od dzwonnicy w kierunku wiaty zachowała się z przełomu XV-XVII w.

Dzwonnica murowana,
tynkowana, na cokole z nieregularnego kamienia łamanego trójarkadowa z dzwonem „Jan” z 1649 r., zamknięta dwuspadowym daszkiem.

Pozostałości fortyfikacji,
ziemne z XV – XVII w., z fragmentem ogrodzenia murowanego zachowane po stronie północnej.

Zespół kapliczek Drogi Krzyżowej,
kapliczki (siedem sztuk) usytuowane na zboczu wzgórza, po południowej stronie kościoła, przy północnym obrzeżu cmentarza, o analogicznej jak wikarówka architekturze. Murowane z cegły, otynkowane, na kamiennych fundamentach i wysokich ceglanych cokołach. W elewacjach frontowych duże, zamknięte ceglanym łukiem z kluczem na osi wnęki flankowane z obu stron prostokątnymi pionowymi płycinami przepasanymi listwą na wysokości zamknięcia wnęk. Ponad wnękami profilowany gzyms w formie odcinka koła, wykonany w terakocie, wewnątrz znajdują się płaskorzeźby terakotowe przedstawiające twarz Chrystusa. W ścianach bocznych i tylnych prostokątne płyciny o narożach zamkniętych odcinkiem łuku. Przykryte dwuspadowymi daszkami, krytymi dachówką ceramiczną, trójkątne szczyty w elewacjach obwiedzione płaskimi gzymsami, w frontowych terakotowe serca przebite mieczami , na elewacji tylnej jednej z kapliczek data 1934 i litery w kartuszu:  DBY w poziomie i ABG w pionie. Wnęki zamknięte przeszklonymi drzwiczkami, wewnątrz obrazy w dębowych rzeźbionych ramach przedstawiające „Siedem Dróżek Boleści Matki Bożej”, namalowane na płótnie przez prof. Kazimierza Szmyta z Poznania.
Kapliczki wzniesione w 1934 r. przez ówczesnego proboszcza ks. Ignacego Łacheckiego stanowią integralne elementy zespołu malowniczo usytuowane na tle drzewostanu starego cmentarza.
Objęcie decyzją w sprawie wpisania zabytku nieruchomego do rejestru zabytków wikarówki i siedmiu kapliczek stanowi uzupełnienie decyzji z dnia 29.11.2006 r. Nr Rej. A – 177 o wpisie do rejestru zabytków zespołu kościoła parafialnego w Hyżnem.

Kaplica pielgrzyma,
wzniesiona ok. 1934 r. usytuowana po pd. stronie kościoła, murowana, otynkowana, parterowa, zamknięta dachami namiotowymi, łamanymi z kopułowym zwieńczeniem. W elewacji wsch., zach. I pd. Otwarte loggie arkadowe przykryte sklepieniem kolebkowo – krzyżowym. Wnętrze jednoprzestrzenne sklepione krzyżowo.

Wikarówka w Hyżnem,
zlokalizowana jest w narożu południowo – wschodnim wzgórza kościelnego, po południowej stronie ciągu pieszego, na krawędzi stoku opadającego w kierunku południowym. Wolnostojąca, parterowa od frontu , dwukondygnacyjna w elewacji tylnej, murowana z cegły, otynkowana, na kamiennym cokole z nieregularnych ciosów piaskowcowych. Częściowo podpiwniczona, piwnice naziemne w dolnej kondygnacji elewacji południowej dostępne w poziomu terenu, sklepione kolebką. Naroża elewacji zamknięte boniowaniem wykonanym w cegle. Otwory okienne prostokątne w profilowanych opaskach z kluczem; w elewacji frontowej zachowana płycina podokienna z rozetą. Dach wysoki, czterospadowy, kryty dachówką ceramiczną z gąsiorami na kalenicach.
Wikarówka została wzniesiona w 1899 r. z inicjatywy ks. Jakuba Błaszczaka, ówczesnego proboszcza. Stanowi wartościowy element zespołu kościelnego będącego charakterystyczna dla krajobrazu gminy dominantą przestrzenną.